Zabawa dziecięca to ważne, pozornie bardzo proste, a w rezultacie bardzo skomplikowane i trudne do zgłębienia zjawisko. Jej rola w rozwoju dziecka jest nieoceniona. Poprzez nią dziecko ma możliwość wypowiedzenia swoich uczuć, pragnień, dążeń. Poznaje świat realny, świat rzeczy i świat stosunków ludzkich. Dorośli czasem próbują odwodzić dziecko od tradycyjnej zabawy na rzecz bardziej „rozwijających” form działalności. Jednak dla dzieci w wieku przedszkolnym to właśnie zabawa jest najbardziej naturalną i skuteczną metodą nauczania i uczenia się.

„Człowiek nie jest w pełni człowiekiem, jeśli się nie bawi”

Schiller

Funkcje zabawy

Wiek przedszkolny nazywany jest wiekiem zabawy. Spełnia ona w tym okresie różnorodne funkcje i zadania. Dobra zabawa jest dziecku potrzebna podobnie jak jedzenie, sen czy ubranie. Zabawa jest bardzo ważnym czynnikiem rozwoju intelektualnego, fizycznego, emocjonalnego i społecznego dziecka. Elizabeth Hurlock uważa, że: "zabawa uczy dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoją osobowość grupie". Kształtuje więc osobowość i wspomaga przystosowanie społeczne. Warto tutaj wymienić cztery zasadnicze funkcje zabawy, jakie podaje E. Hurlock:

• funkcja kształcąca - dziecko w zabawie kształci swoje zmysły, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca wiedzę o świecie, a także wiedzę o sobie samym, to znaczy poznaje swoje możliwości i uczy się je oceniać.

• funkcja wychowawcza - dziecko szczególnie w zabawach grupowych przyswaja różne normy, uczy się przestrzegania reguł postępowania w różnych sytuacjach, uczy się przestrzegania umów z innymi ludźmi.

• funkcja terapeutyczna , inaczej korekcyjna – w zabawie dziecko ma możliwość z jednej strony uwolnienia się od dręczących je napięć, emocji, a z drugiej uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów osobistych.

• funkcja projekcyjna - dzięki temu, że w zabawie dziecko wchodzi w różne sytuacje, wykonuje różne zadania, pełni różne role, a więc ujawnia pośrednio przez te wszystkie środki wiele swoich możliwości, dorosły może odkryć i lepiej poznać różne problemy dziecka. Wnikliwe obserwowanie dziecka w trakcie różnych zabaw umożliwia poznanie wielu dotąd ukrytych mocnych i słabych stron dziecka. Pozwala na odkrycie możliwości dziecka, tego, na co je stać w rożnych sytuacjach.

Rodzaje zabaw 

Psychologowie zajmujący się aktywnością dziecka od dawna klasyfikowali zabawy wyróżniając ich rodzaje. W. Okoń wyróżnia w „Słowniku pedagogicznym” następujące rodzaje zabaw:

• zabawa dydaktyczna - zabawa wg wzoru opracowanego przez dorosłych, prowadząca z reguły do rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania; najczęściej gra umysłowa, której celem jest rozwijanie zdolności poznawczych Do zabaw dydaktycznych zalicza się m.in. loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki oraz gry stolikowe, np. chińczyk, domino czy warcaby.

• zabawa konstrukcyjna - zabawa polegająca na budowaniu różnych obiektów, z klocków lub innych elementów, np. domów, zagród, maszyn, środków lokomocji itp. Do zabaw konstrukcyjnych zalicza się również rozbieranie różnych przedmiotów i ponowne ich składnie. 

• zabawa ruchowa (gra ruchowa) - zabawa wymagająca od uczestników częstych zmian miejsca, stosownie do obowiązujących w niej reguł, w szczególnym stopniu rozwijająca funkcje motoryczne dzieci i młodzieży oraz wdrażająca do przestrzegania obowiązujących reguł. Do zabaw ruchowych zalicza się m.in. gry w berka, komórki do wynajęcia, w klasy, w dwa ognie.

• zabawa tematyczna (zabawa twórcza) - zabawa w granie roli, umożliwiająca dzieciom fikcyjne spełnianie społecznych funkcji, wykonywanych przez przedstawicieli różnych zawodów. Zrealizowanie przyjętej roli lekarza, kierowcy, nauczyciela, górnika staje się dla dzieci osiągnięciem celu i przyczyną wywołanego przez to zadowolenia. Zabawy te, szczególnie absorbują dzieci w wieku przedszkolnym.

Rozwój zabaw w poszczególnych okresach życia dziecka

• Zabawy tematyczne

1 rok życia - dzieci bawią się zabawkami nie usiłując naśladować czynności podpatrzonych w życiu codziennym, nie potrafią też naśladować tych zabaw, które demonstrują im dorośli.

Na początku 2 roku życia dziecko potrafi naśladować te czynności, które bezpośrednio mu pokazano na tych samych zabawkach. Nie potrafi przenieść tych czynności na inne zabawki.

W 3 roku życia dziecko już odtwarza coraz liczniejsze i bardziej złożone czynności życiowe i wiąże je w łańcuchy. Częściowo zaczyna nadawać zastępcze znaczenia przedmiotom i zabawkom używanym w zabawie. Jest coraz bardziej konsekwentne w wykonywaniu zadań podpatrzonych w społecznym życiu dorosłych.

Na przełomie 3 i 4 roku życia dziecko dzięki nagromadzonej wiedzy z zakresu życia społecznego oraz dzięki rozwijającej się wyobraźni - zaczyna wczuwać się w różne role i je odtwarzać. Następuje dalszy rozwój zabaw tematycznych.

Dzieci 6 - 7 letnie podejmują niekiedy ten sam temat zabaw w ciągu kilku dni, potrafią go wytrwale kontynuować i rozwijać. Tematyka ich zabaw jest szeroka i różnorodna. Zespoły dzieci bawiących się są liczne.

• Zabawy konstrukcyjne

W rozwoju zabaw czynności konstrukcyjne pojawiają się bardzo wcześnie. Niemowlę chętnie manipuluje klockami.

Pod koniec pierwszego i na początku 2 roku życia dziecko zaczyna piętrzyć klocki. Chętniej je jednak burzy niż wznosi. Następnie szereguje klocki jeden obok drugiego.

W pierwszych dwóch kwartałach 2 roku życia czynności te są ściśle związane z czynnościami manipulacyjnymi. W drugim półroczu drugiego roku życia dziecko naśladuje czynności podpatrzone i organizuje materiał w celu uzyskania wytworu. Potrafi już stworzyć kombinacje piętrzenia i szeregowania budując np. pociąg z kominem.

W 3 roku życia zaczyna budować pierwsze bramy, tunele, domki, płotki z furtkami. Pod koniec 3 roku życia dziecko przed wybudowaniem zaczyna nazywać swoje konstrukcje. Etap ten można nazwać początkiem planowania dzieła. Najczęściej jednak dzieci w tym wieku nazywają swoje konstrukcje w trakcie budowania.

Dziecko w wieku przedszkolnym wykorzystuje coraz bardziej różnorodny materiał konstrukcyjny, dzięki czemu wzbogaca się treść i forma wytworów dzieci. Usprawnia się ich technika konstrukcyjna. Są coraz bardziej świadome planowania poszczególnych etapów czynności. Potrafią budować obiekt po demonstracji. Budując zaś z wyobraźni dziecko konstruuje budowle coraz bardziej kunsztowne. Budowanie według wzoru kształci operacje analityczno - syntetyczne dziecka. Rysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub plasteliny to również formy zajęć manipulacyjno - konstrukcyjnych. Forma ta jest charakterystyczna dla okresu przedszkolnego.

• Zabawy dydaktyczne

To takie zabawy, które wychowawcy lub autorzy opracowują do konkretnych celów kształcących. Nie są one wynikiem swobodnej twórczości. Można je organizować już w wieku po niemowlęcym. Według badań dzieci w drugiej połowie 2 i w 3 roku życia potrafią kierować się w szukaniu schowanych przedmiotów barwą, kształtem jako oznaką gdzie dany przedmiot został schowany. 

• Zabawy ruchowe

Dziecko kilkunastomiesięczne potrafi popychać swoje zabawki lub ciągnąć je na sznurku.

W drugiej połowie 2 roku życia potrafią huśtać się na niskich huśtawkach, korzystać z małych zjeżdżalni, wchodzić na niskie drabinki.

W 3 roku życia bardzo lubią jeździć na trzykołowym rowerku.

Dzieci w wieku przedszkolnym chętnie bawią się podczas organizowanych zestawów ćwiczeń porannych (3-4 latki)i zestawów zabaw ruchowych (5-6 letnie).

Zabawy tematyczne i konstrukcyjne reprezentują czynnik zabawowy najpełniej i najwszechstronniej. Są to typowe zabawy wieku przedszkolnego, w innych okresach człowieka przyjmują inną formę i wypełniają się inną treścią. Różnią się między sobą tym, że sens zabawy konstrukcyjnej sprowadza się do przyjemności, jaką małemu twórcy sprawia jego dzieło jako efekt końcowy, a zabaw tematycznych – do przyjemności płynącej z grania przyjętej przez siebie roli. 

Podsumowując, można bez przesady powiedzieć, że aby móc się rozwijać dziecko musi się bawić, ale także aby pomagać dziecku stawać się człowiekiem, trzeba mu stworzyć warunki do aktywnej i twórczej zabawy.

• Zabawa powinna być działaniem swobodnym, podjętym dobrowolnie, z własnej woli, nie pod przymusem czy na skutek zewnętrznych poleceń.
• Każda zabawa wymaga innych zabawek, ponieważ zaspokaja inne potrzeby i służy nieco odmiennym w szczegółach zadaniom. 
• Nadmiar/niedobór zabawek nie jest wskazany.
• Zabawy powinny przebiegać w wesołym, pogodnym nastroju.
• Zabawa ma dawać dziecku możliwość zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu.
• Nie powinno się brutalnie przerywać zabaw.
• Zabawa powinna odzwierciedlać zainteresowania dzieci, a nie preferencje jej dorosłego organizatora.

Bibliografia: 
Hurlock E. B.: Rozwój dziecka, Warszawa 1985
Okoń W.: Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984

Autor: Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka

W naszym sklepie e-zdrowyprzedszkolak.pl znajdą Państwo różnorodne zabawki, które mogą być wykorzystywane do rozwijania umiejętności manipulacyjnych, konstrukcyjnych czy zręcznościowych u dzieci, np.

Zbuduj zoo układanka drewniana

CENA: 40,41 zł

Yo Yo, zabawka do ćwiczeń manulnych

  CENA: 5,13 zł