W dzisiejszym artykule chciałabym, zgodnie z obietnicą sprzed tygodnia, przedstawić przykłady zabaw, które pomogą nam w rozwijaniu u dzieci inteligencji emocjonalnej – umiejętności, którą już od najmłodszych lat możemy i powinniśmy kształtować. Osoba inteligentna emocjonalnie potrafi wzbudzać w sobie emocje, które sprzyjają osiąganiu realizowanych celów oraz wyciszać te, które temu szkodzą, stąd coraz mocniej akcentowany pogląd, iż za powodzenie w różnych dziedzinach życia człowieka odpowiedzialna jest głównie inteligencja emocjonalna.

Bawiąc się z naszym dzieckiem wykorzystajmy różne możliwości, które pomogą dziecku poznać własne emocje, identyfikować i nazywać stany emocjonalne innych osób, zrozumieć potrzeby drugiego człowieka i ogólnie radzić sobie w różnych sytuacjach. 

W co się bawić, aby rozwijać inteligencję emocjonalną?'

Podejmując się działań, które mogą pomóc dziecku w kształtowaniu świata uczuć ważne jest także, aby rodzice zrozumieli, że nie ma złych emocji, każdy je przeżywa i nie można ich lekceważyć, wyśmiewać i oceniać. Korzystna dla rozwoju emocjonalnego dziecka jest też sytuacja, kiedy rodzice potrafią rozpoznawać własne emocje, są wrażliwi na emocjonalne sygnały płynące od ich dziecka, kiedy potrafią je stosownie interpretować i na nie odpowiadać. 

Propozycje zabaw i zajęć w domu

1. Nazywamy swoje uczucia - dzieci oglądają ilustracje przedstawiające uczucia np. radość, smutek, strach, gniew, zdziwienie. Następnie opisują co czują postacie na rysunkach. Co takiego się wydarzyło, że dana osoba na obrazku właśnie to odczuwa. Można odwołać się do doświadczeń dziecka np. kiedy ty jesteś szczęśliwy itp.

2. Wyrażanie uczuć mimiką - Dziecko i rodzice oglądają ilustracje z twarzami wyrażającymi różne emocje. Należy wspólnie z dzieckiem nazwać te uczucia, a kiedy już zaznajomi się ze wszystkimi emocjami, wówczas dziecko otrzymuje jedną ilustrację z obrazem twarzy przedstawiającej jakieś uczucie, musi je pokazać, tak by rodzic mógł odgadnąć, co to za emocja. I tak na zmianę, raz rodzic, raz dziecko, można również grać na punkty czy w parach.

3. Lustro - Dziecko stoi naprzeciwko rodzica, któ¬ry jest lustrem. Dziecko pokazuje różne miny wyrażające emocje, rodzic próbuje je dokład¬nie powtórzyć. Potem następuje zamiana ról.

4. Czary-mary - Dziecko rysuje na kartce sytuację, osobę, której się boi, np. ducha. Dorosły jest czarodziejem, który zmienia rysunek w taki sposób, żeby zmniejszyć strach dziecka, np. rysuje klatkę dla ducha.

5. Rodzinny album - Podczas wspólnego oglądania fotografii rodzice wraz z dzieckiem skupiają się na emocjach osób na zdjęciach. Rodzice przypominają sobie chwile z dzieciństwa i opowiadają o swoich przeżyciach.

6. Worek z prezentami - Dorosły udaje, że niesie ciężki worek. Wyjaśnia, że są w nim skarby. Następnie razem z dzieckiem udają, że szukają w worku swojego skarbu, wyjaśniają, co znaleźli i do czego ten skarb (przedmiot) będzie potrzebny.

7. Bohater - Każde dziecko potrzebuje pozytywnych wzorów do naśladowania. Dobrym pomysłem jest zebranie zdjęć przedstawiających ludzi, którzy odnieśli sukces w różnych dziedzinach i opowiadanie o tym dziecku, np. o wirtuozach, postaciach historycznych, bohaterach itp. Im więcej pozytywnych postaci dziecko pozna, tym bardziej będzie próbowało naśladować zachowanie osób stawianych mu za wzór.

8. Księga rekordów – Możemy założyć wspólnie z dzieckiem jego własną księgę rekordów i zapisywać tam wszystkie sukcesy, które udało się dziecku osiągnąć, np. jak szybko udało się mu posprzątać zabawki, ubrać się, czy pokonać jakąś przeszkodę czy zadanie, które sprawiało mu trudność, np. zapinanie suwaka, wiązanie butów itp. Ważne, by dziecko podejmowało wyzwania dla własnej satysfakcji, a nie w dla satysfakcji i nagrody od rodziców, gdyż tylko wówczas rozwija wewnętrzną motywację do działania.

9. Czas uczuć - Z tektury lub z drewna wykonujemy razem z dziećmi zegar, który wskazuje – zamiast godzin – uczucia. Przymocowujemy na środku ruchomą wskazówkę. Na tarczy zamiast cyferek pojawiają się rysunki, przedstawiające twarze wyrażające określone emocje. Zaczynamy od czterech podstawowych emocji: złość, strach, smutek i radość – dzielimy tarczę na cztery równe części. Zegar wieszamy w miejscu widocznym i dostępnym dla każdego.
Wyjaśniamy: Ten zegar zamiast godzin pokazuje uczucia. Możecie pokazać, jak się czujecie w danej chwili, przesuwając wskazówkę zegara. Wtedy mamusia i tatuś (brat i siostra) będą wiedzieli więcej o waszym nastroju i być może będą potrafili wam pomóc.
Kiedy dziecko używając zegara, pokaże swoje uczucia, postarajcie się to zauważyć, mówiąc głośno np.: Widzę, że jesteś teraz smutny. Chcesz się przytulić? To może wystarczyć, by poprawić humor dziecku, a jeśli nie, to w ramionach czułego rodzica będzie mu łatwiej powiedzieć, jaka jest przyczyna takiego stanu.

10. Historia o Świętym Mikołaju - Rodzice wraz z dzieckiem tworzą historię o Mikołaju ... Święty Mikołaj od rana był bardzo smutny, bo... (dziecko kończy zdanie, np. nie spadł śnieg). Dorosły - Mikołaj zastanawiał się, jak rozwiezie prezenty i poszedł po pomoc do ... Długość historii zależy od inwencji uczestników zabawy.

Propozycje zabaw i zajęć w grupie, np. w przedszkolu

1. Lizaki – buziaki - Ćwiczenie to uczy dzieci własnych emocji i informowania o nich otoczenia oraz analizowania własnych przeżyć.
Przebieg: Do przeprowadzenia ćwiczenia potrzebne są po dwa dla każdego dziecka, dwustronne „lizaki” z narysowanymi emocjami (radość, smutek, strach, złość). Nauczyciel opowiada o pewnym zdarzeniu. Dzieci uważnie słuchają i podnoszą do góry lizaki z symboliczną „minką”. To informacja o tym, co czuły w danym momencie.
Nauczyciel powinien czasami przerwać relacjonowanie i zapytać wybrane dziecko o nazwę emocji wyrażoną podniesionym lizakiem. Jest to doskonała informacja zwrotna.

2. Mur – Dzieci budują mur z dużych klocków-cegieł, który w dowolny sposób burzą w celu rozładowania złości w sposób bezpieczny dla siebie i innych. 

3. Kącik emocji - Dzieci wybierają w sali kącik i urządzają go według własnego pomysłu. Gromadzą w nim przedmioty ułatwiające im panowanie nad emocjami, np. poduszki, przytulanki, kredki, papier, gazety, radio i płyty CD z muzyką różnego rodzaju. Wspólnie ustalają zasady korzystania z kącika.

4. Podaj trzy rzeczy - Dzieci w grupie szukają odpowiedzi na pytania nauczyciela, np. Podaj trzy rzeczy, które wszyscy z waszej grupy lubią, nie lubią, które was denerwują...

5. Niespodzianka - Dzieci przygotowują niespodziankę dla chorego kolegi, np. wspólną pracę.

Zasady prowadzenia zabaw

Liczba, czas trwania zabaw i zajęć zależą od potrzeb, motywacji, umiejętności dzieci i ich możliwości. Zabawy i zajęcia należy przerwać, gdy zauważymy u dzieci objawy zmęczenia, znużenia, braku zainteresowania. Zawsze można wrócić do omawianych zagadnień, ale przedtem warto zastanowić się nad przyczynami zachowania dzieci i zmienić, udoskonalić zabawę. Jednocześnie należy pamiętać, że jednorazowe przeprowadzenie danej zabawy nie spowoduje od razu osiągnięcia pożądanych efektów. Ważna jest przede wszystkim systematyczność i stopniowanie trudności.
Warto zadbać o to, żeby wszystkie dzieci miały możliwość wzięcia udziału w zabawie, wypowiedzenia się. Należy przy tym uszanować postawę dzieci, które nie biorą udziału w zajęciach i pozwolić im na ich obserwację.
Na zakończenie zabaw i zajęć wskazane jest poznanie opinii dzieci, wyciągnięcie przez nie wniosków. Przedszkolaki powinny mieć okazję do wyrażenia swoich doświadczeń i emocji występujących w trakcie zajęć. Po podsumowaniu dobrze jest przeprowadzić zabawy relaksujące.

Bez wątpienia przedszkolaki potrzebują wsparcia ze strony nauczycieli i rodziców, aby rozwiązywać problemy, przeżywać ciężkie i smutne chwile, móc w pełni odczuwać radość, dumę i mieć pozytywną samoocenę. Ważne jest, aby rodzice odeszli od przekonania, że najważniejszy dla dziecka jest jego rozwój poznawczy. Badania potwierdziły, bowiem, że ani wysoki iloraz inteligencji, ani umiejętność czytania, pisania czy rozległa wiedza nie determinują sukcesu dziecka. Dlatego tak ważne jest kształtowanie inteligencji emocjonalnej już od najmłodszych lat.

Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka

Bibliografia: Ewa Skwarka [w:] Wychowanie w Przedszkolu, nr 5/2010, 11/2009