„Jestem do niczego”, „na pewno mi się to nie uda”, lub „uda mi się”, „chcę spróbować”, „wiem, potrafię, dam radę”. To w którą stronę podąża samoocena naszych dzieci, w dużej mierze zależy od rodziców i to już od wczesnego dzieciństwa, gdyż już wtedy kształtują się przekonania na swój temat. Co możemy zrobić, aby nasze dziecko myślało o sobie dobrze, było otwarte i pewne siebie i swoich możliwości już od najmłodszych lat?

Bezwarunkowa miłość rodziców

Niby rzecz oczywista, jednak ważne, aby przejawiała się nie tylko w teorii, ale przede wszystkim w praktyce. Dziecko musi czuć, że jest kochane, ale nie dlatego, że coś osiągnęło, dostało dobrą ocenę, czy grzecznie posprzątało po sobie zabawki. Poczucie bycia kochanym musi wypływać z faktu, że się po prostu jest i ma się lepsze i gorsze chwile. Czasem odnosi się sukcesy, a czasem porażki i nawet wtedy, w tych gorszych chwilach, należy dziecko wspierać i okazywać mu akceptację. Dziecko, któremu rodzice okazują miłość poprzez czułe gesty, kontakt fizyczny czy zapewnienia o miłości rozwijają się znacznie szybciej, niż jego rówieśnicy, którzy takich dowodów miłości nie otrzymują. Bycie akceptowanym sprawia, że czujemy się pewniej.

Potrzeba uwagi

By czuć się ważnym, potrzebujemy być wysłuchanym, zrozumianym, docenionym. Jeśli tak nie jest, czujemy się ignorowani i tracimy pewność w to, co robimy. Podobnie jest u dzieci. One potrzebują regularnej, aktywnej uwagi ze strony opiekuna. Zatem rozmawiając z dzieckiem, starajmy się to robić w sposób uważny, nie zbywając go. Wysłuchajmy tego, co ma nam do powiedzenia, dajmy mu przestrzeń na budowanie własnej wartości, poprzez odkrywanie świata, motywowanie do działania. Czasami nasza uwaga jest przesadnie wyostrzona. Nie jest dobrze, gdy zbyt często powtarzamy dziecku komunikat: „Uważaj, bo… się przewrócisz, spadniesz, itp. Blokowane w ten sposób dziecko, nie nabierze pewności siebie, bo każdy jego ruch napotyka na barierę. Oczywiście, gdy faktycznie poczynania dziecka mogą prowadzić go do czegoś niebezpiecznego reagować musimy. Chodzi o to, by nie robić tego za każdym razem, gdy tylko dziecko wykona ruch przed siebie. Dziecko musi w pewnym momencie poczuć, że daje radę bez pomocy rodzica. Wówczas umacnia się w poczuciu własnej wartości.

Porównywanie do innych

To jeden z największych błędów wychowawczych, jaki popełniają rodzice/opiekunowie. Porównywanie dziecka do innych dzieci – „popatrz jak Jasiu świetnie to zrobił, a Tobie się nie udało”, nie tylko nie motywuje, ale automatycznie zaniża samoocenę. Również porównania w drugą stronę, czyli gdy nadmiernie zachwalamy dziecko, np. „Jesteś najlepszy w rysowaniu”, „Masz najpiękniejszą sukienkę ze wszystkich dziewczynek” itp. także prowadzą do problemów z samooceną. Co z tego, że tak powiemy, gdy potem rówieśnicy zweryfikują nasz osąd. Dziecko zostanie uznane za zarozumiałe i tym samym odrzucone w grupie, a to z pewnością zachwieje jego poczuciem wartości.

Konstruktywna krytyka

Małe dziecko jest bardzo wrażliwe na wszelkie uwagi krytyczne. Czasem dorośli nieświadomie wysyłają komunikaty, które dla nich samych nie są niczym szczególnym, jednak wrażliwsze dziecko odbiera je inaczej. Np. dziecko dostaje czwórkę, a my pytamy, czemu nie piątkę lub dziecko w przedszkolu dostało słoneczko/buźkę itp., a my pytamy kto ma ich więcej. Niby nic, a jednak. Dziecko słyszy „Aha, nie jestem wystarczająco dobry”. Jeśli jest konieczne zwrócenie dziecku uwagi, oceniajmy nie jego - jako osobę, lecz dane zachowanie i nie w sposób raniący lecz tak, aby dziecko miało szansę się czegoś nauczyć, wyciągnąć wniosek z popełnionego błędu.

Stwarzanie okazji do osiągnięć

Możemy na to wpływać już od najwcześniejszych lat, dając dziecku możliwość wykazania się w prostych czynnościach dnia codziennego. Dwulatek może sam umyć ręce, jeśli zaopatrzymy łazienkę w specjalny schodek. Zamiast koszuli zapinanej na guziki, dajmy trzylatkowi bluzę, a zamiast butów ze sznurówkami zacznijmy od tych na rzepy. To pozwoli stopniowo oswajać dziecko z pewnymi czynnościami, które prowadzą do osiągania samodzielności. Daje poczucie kompetencji, ponieważ czynności te są w zasięgu możliwości dziecka. Wykonując je, dziecko utwierdza się w przekonaniu, że jest zdolne sobie poradzić. To pozwoli wzmocnić jego samoocenę i łatwiej będzie mu przekraczać kolejne poziomy trudności.

Pozwalaj sobie pomóc

Od czasu do czasu poprośmy dziecko o pomoc. Zróbmy to jednak w taki sposób, aby dziecko miało ochotę się wykazać. Jeśli powiemy np. „Czy mógłbyś podać mi ręcznik, który zostawiłam w Twoim pokoju, bo nie chcę wchodzić tam w butach” zamiast „Podaj mi szybko ten ręcznik z pokoju”, to zapewne w pierwszym przypadku dziecko nas posłucha, a w drugim jeśli nawet to zrobi, to z pewnością niechętnie. Zlecanie drobnych prac, na miarę możliwości dziecka, skutecznie wzmocni w nim poczucie wiary we własne siły. Pamiętajmy przy tym, że jeśli czynność nie zostanie właściwie wykonana, nie oceniajmy jej i nie wyśmiewajmy. Tu liczą się dobre chęci, bo przecież od początku chodzi nam nie o wyręczanie nas, a o budowanie pozytywnej samooceny w dziecku.

Chwalmy mądrze

Zauważajmy osiągnięcia dziecka, ale nie przesadzajmy z pochwałami, zwłaszcza jeśli rzucane są bezrefleksyjnie. Dziecko, które pyta, czy ładnie narysowało pokazywany nam rysunek, a my nawet na niego nie patrząc powiemy: „tak, oczywiście”, wyczuje, że nie mówimy szczerze i nie uwierzy nam. Poczuje się zignorowane, a to raczej nie poprawi jego samooceny. Pochwała jest skuteczna, gdy docenimy starania, nawet drobne sukcesy i rzeczywiście zrobimy to w sposób szczery.

Dawaj dobry przykład

Jeśli my także mamy problem z poczuciem własnej wartości, niepewnie czujemy się w nowych miejscach czy sytuacjach, starajmy się nad tym popracować. W obecności dziecka pokazujmy, że jesteśmy otwarci. Spotykajmy się z ludźmi, wychodźmy razem na plac zabaw, rozmawiajmy, szukajmy przyjaznych miejsc do spędzania czasu. Dziecko jest bacznym obserwatorem naszych zachowań, więc pokazujmy mu się od dobrej strony.

Podsumowując, co pomoże budować dziecku pozytywny obraz siebie?

• Chwalenie nawet najmniejszych osiągnięć dziecka w sposób szczery i autentycznie zauważając jego starania,
• Dawanie wsparcia, akceptacji w sposób bezwarunkowy,
• Motywowanie do działania, ale nie na siłę,
• Uznawanie porażki bez krytykowania,
• Wyrażanie uznania,
• Pokazywanie, jak można współdziałać z innymi,
• Uświadamianie dziecku jego zalet,
• Wskazywanie, co można by zmienić,
• Zapewnianie, że działanie dziecka, jeśli nie krzywdzi innych jest w porządku, choć może się niektórym nie podobać,
• Zachęcanie do mówienia o sobie, o swoich cechach, osiągnięciach, porażkach. Dziecko pewne siebie potrafi ocenić swoje zalety oraz wady, akceptuje siebie i nie boi się realizować swoich marzeń.

Autor: Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka