Niedawno wprowadzona reforma oświaty zniosła obowiązek szkolny dla sześciolatków. Wielu rodziców zastanawia się, czy posłać sześcioletnie dziecko do szkoły, czy lepiej zaczekać jeszcze rok. W tym momencie rodzice dzieci, które w 2016 r. kończą 6 lat muszą zadeklarować w swoim przedszkolu, czy pozostawiają dziecko na kolejny rok, czy też nie. Wielu z nich jednak wciąż ma dylemat, co zrobić. Jeśli nie podjęliście jeszcze decyzji, czy posłać swoje dziecko do szkoły, nie macie pewności czy jego dojrzałość do obowiązku szkolnego została już osiągnięta, postaramy się nieco uporządkować wiedzę w tym temacie.

Dojrzałość szkolna – na czym polega?

Najogólniej można powiedzieć, że jest to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole, uzależniona od osiągnięcia takiego stanu rozwoju fizycznego, emocjonalno – społecznego i umysłowego, który umożliwia sprostanie obowiązkom szkolnym. Jest to początek nowego, bardzo ważnego etapu w życiu dziecka.

Co wpływa na dojrzałość szkolną?

Na dojrzałość szkolną mają wpływ pewne czynniki, do których należą m. in.:

* Czynniki indywidualne –  potrzeby, skłonności i dążenia dziecka.
* Czynniki środowiskowe – chodzi tutaj głównie o wpływ rodziny i przedszkola. Literatura podaje 3 główne grupy czynników rodzinnych mających wpływ na dojrzałość szkolną dziecka. Są to:
                   a)       warunki materialne - dochody, sytuacja mieszkaniowa, wyposażenie gospodarstwa domowego, odżywianie, odzież, warunki do nauki, odpoczynku i zabawy.
                   b)      warunki kulturalne - poziom wykształcenia rodziców, kultura językowa rodziny, potrzeby kulturalne, zasady wychowania dzieci, sposób spędzania czasu wolnego.
                   c)      warunki społeczno – psychologiczne - struktura rodziny, osobowość rodziców, stosunki między rodzicami, postawy rodziców wobec dzieci oraz atmosfera panująca w domu.

Istotnym czynnikiem wpływającym na dojrzałość szkolną dzieci jest fakt uczęszczania do przedszkola. Dzieci o długiej karierze przedszkolnej wyróżniają się lepszym uspołecznieniem.
Na osiągnięcie stanu pełnej gotowości szkolnej składają się osiągnięcia rozwojowe w trzech sferach:  
- fizycznej
- intelektualnej
- społeczno-emocjonalnej

Sfera fizyczna

Dojrzałość do rozpoczęcia nauki szkolnej w obrębie sfery fizycznej rozumiemy przede wszystkim jako prawidłowy rozwój ruchowy zarówno w zakresie dużej, jak i małej motoryki.

Dziecko gotowe do podjęcia obowiązku szkolnego ma opanowane umiejętności sprawnego i płynnego poruszania się, potrafi utrzymać równowagę, wykazuje właściwe napięcie mięśniowe przejawiające się w prawidłowej postawie ciała. Dziecko pełnosprawne ruchowo biega, skacze, sprawnie rzuca i chwyta piłkę.

Do rozpoczęcia nauki pisania niezmiernie ważne jest osiągniecie przez dziecko odpowiedniego poziomu rozwoju w obrębie motoryki małej. Umiejętność kontroli i precyzja ruchów ramion, nadgarstków i palców świadczy o odpowiedniej dojrzałości dziecka. Ponadto, zwraca się uwagę na szybkość, precyzję i dokładność ruchów rąk oraz dostosowanie ich do wykonywanej czynności. Bardzo istotny jest także sprawny aparat mowy odpowiedzialny za poprawną artykulację dźwięków mowy.

Sfera intelektualna

Dojrzałość do rozpoczęcia nauki szkolnej w obrębie sfery intelektualnej rozumiemy jako właściwy rozwój funkcji spostrzegania, myślenia, uwagi, pamięci oraz mowy. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę poziom percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.

Sfera społeczno- emocjonalna

Odpowiedni poziom rozwoju emocjonalnego dziecka w chwili rozpoczęcia nauki szkolnej uważa się za kluczowy. Dojrzałość emocjonalno-społeczna decyduje o umiejętności panowania nad sobą, podporządkowaniu się przepisom szkolnym, wytrwałości w działaniu oraz harmonijnym współdziałaniu z rówieśnikami. Dziecko dojrzałe w tej sferze charakteryzuje zdyscyplinowanie, obowiązkowość i samodzielność. To ostatnie przejawia się nie tylko w realizacji czynności samoobsługowych, ale także samodzielnego przygotowania się do lekcji, spakowania tornistra, samodzielnego próbowania  rozwiązania trudności i uporania się z niepowodzeniami. Uczeń dojrzały emocjonalnie odczuwa więź ze swoją grupą, z klasą, z panią. Nie załamuje się w obliczu negatywnych uwag.

Zatem nie tylko znajomość liter, umiejętność pisania i czytania (na co rodzice zwracają największą uwagę) jest jednym z warunków dobrego startu w szkole. Oceniając gotowość dziecka należy zwrócić uwagę na rozwój wszystkich omówionych sfer.

Dziecko gotowe do pójścia do szkoły/dojrzałe do nauki potrafi:
•    powiedzieć jak się nazywa (imię i nazwisko), ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców,
•    narysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości i właściwie rozmieszczone,
•    obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie kolorując obrazek; nazwać to co narysował,
•    ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny,
•    dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta,
•    łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor,
•    wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach,
•    rozpoznawać dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt,
•    liczyć kolejno do 10; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest,
•    mieć dobrą koncentrację uwagi,
•    jest zainteresowane pracą i jej efektami,
•    jest odporne na niepowodzenia,
•    jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku,
•    podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby,
•    rozwiązać proste zagadki,
•    opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową,
•    uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki,
•    wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne, uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych,
•    wskazać lewą i prawą stronę swojego ciała i osoby stojącej na wprost,
•    doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, a w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej,
•    zgodnie bawić się z rówieśnikami – współdziałać, czekać na swoją kolej,
•    działać sprawnie, umieć podporządkować się poleceniom,
•    wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki,
•    zachować dobre tempo pracy,
•    nawiązywać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinię nauczycieli i innych dorosłych osób.

Aby próg szkolny dziecko przekroczyło w miarę spokojnie, bez stresu należy je do tego przygotować.

Praktyczne wskazówki dla rodziców:
- nigdy nie wolno straszyć dziecka szkołą i nauczycielami;
- dziecko powinno się cieszyć, że idzie do szkoły;
- powinno uczestniczyć w zakupach przyborów szkolnych, wybrać to, co mu się podoba;
- wcześniej przygotujmy biurko, półkę na książki i przybory szkolne, stałe miejsce do pracy.

Należy pamiętać, że dla prawidłowego rozwoju dziecka potrzebne są odpowiednie warunki:
- ład, spokój i pogodna atmosfera w domu;
- utrzymanie kontaktu emocjonalnego z dzieckiem;
- przestrzeganie stałego rozkładu dnia;
- wdrażanie do samodzielności, obowiązkowości  i punktualności;
- zapewnienie kontaktów z rówieśnikami.

U większości dzieci uczęszczających do przedszkola lub „zerówki” gotowość do podjęcia nauki szkolnej dokonuje się niejako samoistnie, ponieważ cała praca przedszkola od początku zmierza do zapewnienia dziecku dobrego startu w szkole. Pomimo tego, zdarza się, że część dzieci nie osiągą dojrzałości szkolnej w wieku 7 lat i wówczas są odraczane z obowiązku szkolnego. Zarówno takim dzieciom jak i tym, które osiągają dojrzałość szkolną w niepełnym zakresie, potrzebna jest specjalistyczna pomoc, bo narażone są na poważne niepowodzenia szkolne.

Im pełniejsza dojrzałość psychiczna, emocjonalna, społeczna, fizyczna, umysłowa dziecka przekraczającego próg szkoły, tym większa gwarancja jego powodzenia w nauce.  Jeśli cokolwiek budzi niepokój rodzica, warto skorzystać z porady specjalisty – psychologa, pedagoga, logopedy w poradni psychologiczno – pedagogicznej.

Opracowała: Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka