„Pozycja dziecka wśród braci i sióstr ma wielkie znaczenie dla jego dalszego życia”

Zygmunt Freud

Czy kolejność, w jakiej przychodzimy na świat w rodzinie, może mieć wpływ na to, jacy jesteśmy? Najnowsze badania naukowe dowodzą, że tak. Zdaniem wielu badaczy czynnik ten w znacznym stopniu decyduje o tym, jakimi jesteśmy uczniami, pracownikami, czy partnerami życiowymi. Często dziwi nas to, dlaczego w jednej rodzinie dzieci tak bardzo różnią się od siebie. Oczywiście, już w chwili narodzenia jesteśmy unikatowi, jednak wpływy rodzinne jeszcze bardziej pogłębiają różnice pomiędzy poszczególnymi dziećmi. Co ciekawe, znaczenie ma także płeć, tzn. czy pierwszym dzieckiem w rodzinie jest dziewczynka czy chłopiec i czy jego młodsze rodzeństwo to osobnik tej samej płci czy też innej.

1.    Najstarsze - nad odpowiedzialność

Jest pierwszym dzieckiem w rodzinie. Jego narodzinom towarzyszy niepokój i podekscytowanie rodziców. Jest poniekąd „eksperymentem wychowawczym”, ponieważ to na nim rodzice dopiero uczą się rodzicielstwa. Mówi się, że pierwsze dziecko ma najciężej, bo jest obciążone potrzebą osiągnięć rodziny. Będzie więc zatem wyczulone na wszystko co związane z produktywnością.

- Starsza siostra

Gdy na świat przychodzi kolejne dziecko, starsza siostra lepiej zniesie utratę swojej pozycji na rzecz maleństwa płci żeńskiej. Zwykle nie czuje ona zazdrości i w zależności od różnicy wieku (jeśli jest niezbyt duża) stara się pomagać swojej mamie w opiece nad siostrą. Jeśli rodzice nie faworyzują młodszej dziewczynki, to starsza ma szansę wyrosnąć na odpowiedzialną, pewną siebie i dobrze zorganizowaną perfekcjonistkę. Jej cechą będzie obowiązkowość, ale i dążenie do dominacji nad kobietami.

Gorzej sprawa wygląda, gdy na świat przychodzi młodszy brat. Dziewczynka może odczuć, że dla rodziców, którzy są dumni z narodzin syna, nie jest już tak ważna.                          
Uwaga! Starsza siostra rozpieszczonego braciszka często ma poczucie, iż jest gorsza tylko dlatego, że jest kobietą. Otaczających ją mężczyzn traktuje z nadmierną opiekuńczością i nie zależy jej na ich szacunku.

Wskazówki dla rodziców:

- nie pozwólcie, by najstarsza córka traktowała młodszą siostrę lub brata jak własne dziecko,
- nie powierzajcie opieki nad młodszym rodzeństwem w czasie przeznaczonym na naukę lub rozrywkę,
- nie strofujcie, gdy naśladując młodsze rodzeństwo, ma czasem ochotę na kaprysy lub pieszczoty.

- Starszy brat

Najstarszy wśród braci to szef i wódz. Często dziedziczy imię po przodku i wykonuje ten sam zawód, co ojciec i dziadek. Jest szanowany i podziwiany. Ciążą na nim największe wymagania. Wyrasta na człowieka ambitnego, konsekwentnego, pracowitego i najczęściej osiąga swoje cele. Wybiera zawody związane z autorytetem i kierowaniem innymi, jednak często spotyka się z zarzutem, że przedmiotowo traktuje innych ludzi.
Najlepszym układem dla dzieci i rodziców z wychowawczego punktu widzenia jest układ starszy brat – młodsza siostra. Rodzice skupiają się na osiągnięciach syna, w nim lokują swoje ambicje. Natomiast dziewczynka jest ich pociechą. Chłopiec, nie rywalizując z braćmi i wychowując się z młodszą siostrą, wyrasta na mężczyznę bardziej wrażliwego i wyrozumiałego dla kobiet.

Wskazówki dla rodziców:

- Wasz najstarszy syn nie musi być najlepszy za wszelką cenę,
- pomagajcie mu „być dzieckiem”, otwierać się na innych i mówić o swoich problemach,
- nie kreujcie go na super bohatera – powinien wiedzieć, że nie każda spotkana kobieta oczekuje opieki i podejmowania za nią decyzji.

Cechy najstarszych dzieci:

Jako małżonkowie i rodzice są nadmiernie wymagający i niecierpliwi. Widzą niekompetencje u bliskich, bo w dzieciństwie zmagali się z nią u młodszego rodzeństwa. Biorą na siebie odpowiedzialność za innych i mnożą przed sobą zadania, by potem narzekać na nadmiar obowiązków. Nie potrafią prosić ani przyjmować pomocy od innych, to często przeszkadza im być szczęśliwymi.

2.    Średnie dziecko – między młotem a kowadłem

Urodzeni w środku to na ogół indywidualiści i świetni dyplomaci, bo nieustannie muszą prowadzić negocjacje ze starszym i młodszym rodzeństwem. Ich miejsce w rodzinie nie jest jasno określone: nie mają prawa do przywilejów związanych z byciem najstarszym i nie są tak rozpieszczani jak najmłodsi. Dzięki temu lepiej niż pierworodni radzą sobie z nawiązywaniem kontaktów. Świetnie sprawdzają się w polityce i dyplomacji. Są sprawni w negocjacjach, bo tę umiejętność ukształtowała konieczność pokojowego współżycia i ze starszym, i z młodszym rodzeństwem.

Wskazówki dla rodziców:

- okazujcie swojemu „średniakowi” zainteresowanie, on też jest wyjątkowy,
- respektujcie jego potrzeby, nie oczekujcie, że zawsze będzie ustępować rodzeństwu,
- pamiętajcie, że nawet jeśli o tym nie mówi, bardzo potrzebuje Waszej uwagi.

Cechy „środkowych” dzieci:

W małżeństwie średniakom zazwyczaj się układa, dzięki ich naturalnej tendencji do łagodzenia sporów. Dobrze też radzą sobie z wychowaniem dzieci, bo są przyzwyczajone do wesołej gromadki wokół siebie. W życiu zawodowym – są predysponowani do kariery dyplomatów, mediatorów - na stanowiskach wymagających kontaktu z ludźmi, lecz nie do kierowania nimi.

3.    Najmłodsze – rodzinna maskotka

Najmłodsze dzieci w jakimś stopniu na zawsze pozostają dziećmi. W rodzinie mają pozycję zdecydowanie uprzywilejowaną. Rodzice wychowują je najmniej konsekwentnie. Często wyrastają na zadowolonych z życia hedonistów. Nie przywiązują wagi do terminów, dat, punktualności. Nie lubią naginać się do reguł społecznych, nie liczą się z autorytetami.  W efekcie częściej niż inni wchodzą w konflikt z prawem. Skłonność do łamania prawa potęguje ich utrwalona w dzieciństwie buntowniczość. Z reguły rodzice nie byli wobec nich wymagający, co powoduje, że nie mają dobrze rozwiniętej samokontroli. Dlatego kiedy coś nie układa się po ich myśli, łatwo wpadają w uzależnienia i chorują na depresję.

Wskazówki dla rodziców:

- powierzajcie najmłodszemu zadania wymagające odpowiedzialności i samodzielnego podejmowania decyzji,
- nie wymagajcie od starszych dzieci, aby wyręczały „małego” we wszystkich domowych obowiązkach,
- nie pozwalajcie najmłodszemu na wykorzystywanie Was w walce ze starszym rodzeństwem.

Cechy najmłodszych dzieci:

Najmłodsi są najmniej nastawieni na karierę spośród całego rodzeństwa. Pracę traktują lekko. Sprawdzają się roli sprzedawców, artystów, w pracy w reklamie czy rozrywce. Bazują przy tym na swojej twórczej naturze i uroku osobistym.

4.    Bliźniaki – czyli dwa w jednym

Od początku traktowane są jako jedna całość, tylko składająca się z dwóch połówek.  Nie ma jednego bez drugiego. Jednoczesne pojawienie się dwójki dzieci jest tak dużym wyzwaniem, że rodzicom nie zawsze starcza czasu i sił, by myśleć o różnicach. Tymczasem, jak się okazuje, taka postawa źle wpływa na rozwój emocjonalny i psychiczny bliźniąt.

Wskazówki dla rodziców:

- podkreślajcie odrębność i wyjątkowość każdego z dzieci,
- nie kupujcie jednakowych zestawów ubrań, zabawek, czy innych akcesoriów. Innym będzie łatwiej odróżnić każde z dzieci, co korzystniej wpłynie na nie same,
- rozwijajcie indywidualne zainteresowania każdego z bliźniaków,
- nie porównujcie dzieci ze sobą – to tworzy niezdrową rywalizację.

Cechy bliźniąt:

Bliźniaki zazwyczaj dobrze czują się w swoim towarzystwie, co powoduje, że nie szukają innych dzieci do zabawy. Może prowadzić to do izolowania się, tworzenia tylko im znanej rzeczywistości. Bliźnięta często posługują się swoim własnym językiem, co sprawia, że później zaczynają mówić

 5. Jedynak - dziecko król

Jedynacy na ogół rozwijają się szybciej od swych rówieśników. Wykazują większą błyskotliwość w rozmowach z dorosłymi i przeważnie wolą przebywać w ich towarzystwie niż bawić się z innymi dziećmi. Mają wnikliwe spojrzenie na świat oraz nieprzeciętną wyobraźnię. Chętniej bawią się w domu niż z rówieśnikami. Jedynak oprócz miłości dostaje dużą dawkę krytycyzmu i presji, by był we wszystkim dobry. Jest sfrustrowany, gdy to się nie udaje. Nigdy nie nudzi się będąc sam, a nawet potrzebuje dużej dawki samotności. Na jedynaku koncentruje się cała uwaga i ambicje rodziców. Często usiłują mu pomagać i  kontrolować go na każdym kroku.

Wskazówki dla rodziców:

- zachęcajcie jedynaka do szukania znajomych i przyjaciół. Niech nie spędza nadmiernie dużo czasu z dorosłymi,
- rozmawiajcie z nim o problemach rodzinnych, aby nauczył się rozumieć potrzeby bliskich,
- przyzwyczajajcie go, aby zamiast nieustanie mówić o sobie, swoich sukcesach i problemach, słuchał też, co mają do powiedzenia inni.

Cechy jedynaków:

Dzieci te mają na ogół problemy z radzeniem sobie w sytuacjach konfliktowych, bo nie mają takiego treningu. Jedynacy często uzależniają się od swoich partnerów wymagając od nich ciągłej uwagi i troski.

Podsumowując, kolejność przyjścia na świat nie jest jedynym ani decydującym czynnikiem w kształtowaniu osobowości. Stanowi ona jeden z wielu elementów środowiska, w jakim dziecko się wychowuje, obok jego własnych genów, cech charakteru rodziców i ich stylu wychowawczego czy otaczającej kultury. Wiedza ta jednak daje szansę na lepsze zrozumienie, skąd wzięło się wiele cech, które posiadamy.

Opracowała: Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka