2 kwietnia obchodziliśmy Światowy Dzień Świadomości Autyzmu. Obchody mają na celu m.in. podnoszenie świadomości społecznej na temat zaburzeń związanych ze spektrum autyzmu oraz poprawę dostępu do usług opiekuńczych i pomocowych dla społeczności osób dotkniętych autyzmem. Czy tak naprawdę wiemy, czym jest zaburzenie określane mianem autyzmu?

Co to jest autyzm?

Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju dziecka. Oznacza to, że u dotkniętych nim dzieci obserwuje się objawy nieprawidłowego funkcjonowania we wszystkich obszarach rozwoju. Autyzm uderza w zdolność komunikacji - werbalnej i pozawerbalnej, w umiejętność i potrzebę nawiązywania relacji międzyludzkich oraz znacząco ogranicza zakres zainteresowań. Pierwsze symptomy autyzmu pojawiają się bardzo wcześnie, często już u kilkunastomiesięcznych niemowląt, ale zawsze są widoczne przed ukończeniem przez dziecko 3 roku życia. W krajach zachodnich zaburzenia autystyczne o różnym nasileniu diagnozowane są średnio u co 150-go lub nawet u co setnego rodzącego się dziecka.

Jak rozpoznać autyzm?

Współcześnie nie mówimy już o autyzmie, a raczej o "zaburzeniach ze spektrum autyzmu". Dotknięte nimi osoby mają przede wszystkim ogromne trudności w komunikacji z otoczeniem i nawiązywaniu więzi społecznych. Autystycy żyją w świecie własnych schematycznych zachowań, niezrozumiałych dla otoczenia. Większość dzieci autystycznych jest niemówiąca, nie komunikuje się gestem, ma trudności ze wskazywaniem, naśladowaniem, spełnianiem poleceń. Ponadto obserwuje się u nich zaburzenia zachowania – liczne stereotypie i rytuały, koncentrowanie się na niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów, np. układanie przedmiotów w równe rzędy, zawsze w tej samej kolejności. Cechą osób dotkniętych autyzmem jest silna potrzeba zachowania maksymalnej stałości i niezmienności otoczenia. Najlepiej czują się w pewnym, stałym schemacie – chcą jeść to samo, chodzić tą samą drogą. Zmiany w porządku dnia, a nawet przestawienie przedmiotów może wywołać u nich silny stres prowadzący do wybuchów złości i histerii. 

Objawy autyzmu są zwykle widoczne u dwuletnich dzieci, dlatego tak istotne jest ich wczesne rozpoznanie. Im szybciej rodzice zauważą niepokojące symptomy, tym wcześniej można zacząć leczenie.

Co powinno zaniepokoić?

• opóźniona nauka mówienia,
• małomówność,
• powtarzalne ruchy,
• kompulsywne układanie przedmiotów,
• brak kontaktu wzrokowego,
• brak przyjemności związanej z bliskością,
• trudności w odróżnieniu „ja” od „ty”,
• trudności w rozpoznawaniu emocji innych,
• trudności w rozpoznawaniu ironii, metafor, dowcipów,
• trudności w stosowaniu komunikacji niewerbalnej,
• wąskie zainteresowania,
• nieumiejętność zmiany tematu rozmowy.

Dziecko autystyczne:

• unika kontaktu wzrokowego – wrażenie, że raczej patrzy „przez osobę”, a nie na osobę,
• ma ograniczoną mimikę twarzy, jego twarz nie wyraża wielu emocji,
• wydaje się nadpobudliwe,
• jest impulsywne,
• nie mówi wcale albo używa słów bez znaczenia,
• może za nami powtarzać słowa (echolalia),
• dziwacznie się zachowuje – wprawia przedmioty w ruch obrotowy, samo robi tzw. młynki albo wprowadza się w jakiś inny jednostajny ruch (stereotypie ruchowe) – kiwanie, huśtanie, obracanie się w miejscu,
• chodzi drobnym krokiem,
• nie biega w podskokach,
• sprzeciwia się jakimkolwiek zmianom w rutynie,
• ma nadwrażliwość na dotyk i dźwięk lub nie reaguje na ból.

Dziecko autystyczne nie lubi się przytulać, nie potrafi pokazać palcem tego, co je interesuje, jeśli czegoś potrzebuje, to ciągnie za rękę dorosłego. Dzieci autystyczne bywają agresywne lub autoagresywne, np. potrafią bić głową w ścianę, ale wynika to zazwyczaj z lęku. Wyraźnie szkodzi im nadmiar bodźców – lubią chować się w ciemne kąty. Preferują samotnictwo, rutynę i stałość otoczenia.

Warto wiedzieć, że u dziecka mogą wystąpić jedynie niektóre z objawów choroby. Są dzieci z autyzmem, które bardzo lubią się przytulać, dużo mówią (choć nie zawsze poprawnie) i nie mają nasilonych dziwnych zachowań. Mając styczność z kilkoma dziećmi cierpiącymi na autyzm, da zauważyć, że ich sposób funkcjonowania może się od siebie różnić. Im starsze dziecko tym więcej można zaobserwować w jego zachowaniu zaburzeń wtórnych, będących konsekwencją autyzmu.

Wyjątkowe umiejętności w autyzmie

Autyzm dziecięcy nie oznacza niepełnosprawności intelektualnej dziecka, nie jest jednak równoznaczny z postrzeganiem dziecka jako „geniusza”. Prawdą jest, że wśród chorych na autyzm, dużo częściej niż wśród osób zdrowych, trafiają się osoby obdarzone wyjątkowymi umiejętnościami. Określane są one mianem „sawantów”. Wśród „sawantów” trafiają się genialni poeci, muzycy, malarze, osoby obdarzone słuchem absolutnym czy fotograficzną pamięcią. Niestety, w wielu przypadkach są to wybiórcze, izolowane umiejętności.

Jak można pomóc?

Autyzm poddaje się terapii, przede wszystkim behawioralnej. Ponadto istnieje wiele innych metod pracy i rehabilitacji dzieci z autyzmem.

Pamiętaj, im wcześniej zareagujesz, tym większa szansa na wyrównanie problemów rozwojowych Twojego dziecka. Wczesna diagnoza zaburzeń spektrum autyzmu daje szansę Twojemu dziecku na samodzielne życie w przyszłości!

Marta Cygan, psycholog, Akademia Zdrowego Przedszkolaka