Dr hab. n med. Piotr Albrecht

Jeśli nie przyjęli jeszcze Państwo do wiadomości świętej zasady żywienia, że to dziecko powinno decydować, czy i ile będzie jadło, a  zadaniem rodziców jest jedynie ustalenie co, jak i kiedy mu podamy, to czas najwyższy zacząć ją stosować. „Wciskanie” dziecku jedzenia na siłę nie tylko prowadzić może do otyłości, ale sprowadza nas, rodziców na wojenną ścieżkę z własnym dzieckiem, które zaczyna coraz bardziej świadomie wykorzystywać jedzenie jako element „walki o władzę”. To my rodzice decydujemy, czy, kiedy i ile tłuszczu lub cukru pojawi się na stole, a ile będzie na nim zdrowych, wartościowych składników.

Rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę na sposób żywienia dziecka ,

Nie bez znaczenia jest  właściwy dobór pełnowartościowych produktów na obiad, podwieczorek i kolację. Rodzice ściśle powinni także określić ilość i rodzaj tzw. przekąsek, czyli rzeczy podjadanych między posiłkami.

Tabela 1. Dobowe zapotrzebowanie kaloryczne dla przedszkolaków (kcal/dobę).

Tabela 2: Wartość kaloryczna 100 g typowych przekąsek i słodyczy.

Co jest, więc dziecku niezbędne do prawidłowego rozwoju? Takimi składnikami odżywczymi są te, bez których organizm, aby sprawnie funkcjonował, w żadnej mierze nie może się obyć. Należy do nich osiem aminokwasów, których ustrój sam nie może zsyntetyzować, niezbędne wielonienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT - kwas linolowy, linolenowy i arachidonowy), glukoza, witaminy (A, D, E, K, B1, B2, B6, B12, PP, H, C, kwas foliowy, kwas pantotenowy), co najmniej 14 składników mineralnych (wapń, fosfor, magnez, sód, potas, chlor, żelazo, cynk, molibden, jod, siarka, miedź, selen, chrom, kobalt i fluor) oraz woda.

Nie ma w przyrodzie produktu, który zapewniałby pokrycie zapotrzebowania człowieka na wszystkie, wymienione wyżej, niezbędne składniki odżywcze. Stąd tak ważne jest maksymalne urozmaicenie diety i uwzględnienie w niej produktów spożywczych z kilku podstawowych grup. Należą do nich:

•   Mleko i przetwory mleczne - źródło wapnia, fosforu, pełnowartościowego białka, ryboflawiny, niacyny, witaminy A i D,

•   Mięso, ryby, drób i substytuty białkowe (rośliny strączkowe) - obfite źródło białka, żelaza, tiaminy, ryboflawiny, niacyny, witaminy B-12, witaminy A i tłuszczu,

•   Owoce i warzywa - dostarczyciele witaminy C, karotenu, kwasu foliowego, żelaza, wapnia, węglowodanów złożonych (skrobia) i błonnika pokarmowego,

•   Przetwory zbożowe (pieczywo, makarony, ryż, kasze, ciasta itp.) - źródło węglowodanów złożonych, witamin z grupy B, błonnika pokarmowego, żelaza,

•   Tłuszcze (oleje, masło, tłuszcze zwierzęce) - podstawowe źródło NNKT, energii i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K),

•   Cukry proste i słodycze - źródło łatwostrawnych i szybko wchłaniających się węglowodanów, określanych powszechnie, a nie zawsze słusznie, zbędnymi kaloriami, potrzebnych jednak np. podczas wykonywania intensywnego wysiłku fizycznego.

Rodzice powinni nauczyć swoje dziecko spożywać produkty z wszystkich wymienionych wyżej grup, zgodnie z tzw. piramidą zdrowego żywienia. nią wskazuje ona, że dziecko (a i dorosły także) powinno spożywać produkty zbożowe (pieczywo - najlepiej pełnoziarniste, kasze, ryż, kluski, płatki) 4-5 razy dziennie, warzywa 3-4 razy, owoce 2-3 razy dziennie, mleko i jego przetwory 2-3 razy dziennie, wędliny, jajka, ryby 2-3 razy/tydzień, a mięso około 2 razy w tygodniu. Słodycze dopuszczalne są najlepiej 1 raz w tygodniu.

Tabela 3. Interpretacja wartości BMI wg. WHO, 1988.

Otyłość i nadwaga

            Nadwaga dotyczy blisko 20% dzieci w wieku przedszkolnym. Nadwaga i otyłość mają negatywne skutki psychospołeczne. Dzieci otyłe są często dyskryminowane przez rówieśników i/ dorosłych. Znacznej otyłości często towarzyszą: niska samoocena, depresja, a w późniejszym wieku, zaburzenia jedzenia – bulimia lub jadłowstręt .

U dzieci z otyłością stwierdza się również częstsze niż u zdrowych rówieśników występowanie różnych problemów zdrowotnych. Do typowych należą: zaburzenia układu oddechowego (bezdechy w czasie snu, astma, ograniczona tolerancja wysiłku), powikłania ortopedyczne (płaskostopie, piszczel szpotawa, złamania przedramienia), powikłania endokrynologiczne (cukrzyca, przedwczesne dojrzewanie, zmiany torbielowate jajników, niedoczynność jąder), podwyższenie stężenia tłuszczów w surowicy krwi (zwłaszcza tzw. złego cholesterolu (LDL) i trójglicerydów oraz obniżenie tzw. dobrego cholesterolu (HDL), nadciśnienie, stłuszczenie wątroby i kamica żółciowa. Jak zatem zapobiegać otyłości?  Mniej jedzenia, a więcej ruchu to podstawowe cele i sposoby.

Woda i napoje

Dziecko 3–5-letnie potrzebuje przeciętnie 80-100 ml wody/kg/dobę, a 6-latek 60-80 ml/kg/dobę. Już od  pierwszych lat życia należy  uczyć dziecko zaspokajać pragnienie wodą źródlaną, a nie różnego typu słodkimi lub co gorzej słodzonymi napojami, które dziecko pije dla przyjemności (zamiast dla zaspokojenia pragnienia). Ich nadmierne spożywanie sprzyja nie tylko otyłości, ale i rozwojowi próchnicy. Dzieci powinny używać dobrej jakościowo wody niskozmineralizowanej (do 500 mg/l) lub średniozmineralizowanej (500-1500 mg/l).

Wzdęcia

            To czasem istotny problem, przez małe dzieci rzadko anonsowany wprost, raczej sygnalizowany jako ból brzucha o zwykle krótkotrwałym, przejściowym charakterze. Wzdęcie jest odczuciem subiektywnym, które rzadko można potwierdzić w obiektywny sposób, choć wskazywać na niego może powiększenie obwodu brzucha czy też bębenkowy odgłos przy opukiwani go. Uświadomienie sobie, że dolegliwości mają związek z wzdęciem wymaga czasu i u małych dzieci to raczej rodzje rozpoznają niż dzieci są tego faktu świadome.

Przyczyny wzdęć są bardzo różnorodne. Jedną z częstszych  jest szybkie, łapczywe jedzenie czy też mówienie w czasie posiłku, co sprzyja połykaniu powietrza, które zwykle nie zostaje wypuszczone przez usta  W związku z tym zadaniem rodziców jest stworzyć taką atmosferę przy jedzeniu, aby odbywało się ono w spokojnej  atmosferze i nie sprzyjało połykaniu powietrza.

Inną, wcale nierzadką przyczyną wzdęć jest nadmierna fermentacja w jelitach, przez zamieszkującą je florę bakteryjną takich cukrów jak: laktoza (cukier mleczny - blisko 35% Polaków nie toleruje laktozy), fruktoza (zawarta w sokach, owocach, warzywach) lub stachioza, rafinoza (zawarte w roślinach strączkowych).  Skojarzenie tych zależności dietetycznych, nawet samodzielne, na zasadzie prób i błędów (podawanie jakiegoś produktu i jego odstawianie), wystarcza do rozpoznania i podjęcia właściwych działań ( ograniczenia laktozy, fruktozy itp.).

Zanim ustalimy przyczynę lub jeśli nie udaje się jej ustalić i wyeliminować, dobrym i bezpiecznym sposobem postępowania, pozwalającym nie tylko na pozbycie się dolegliwości, ale również pośrednie wykazanie, że dolegliwości mają związek z wzdęciem, jest zastosowanie preparatów simetikonu (produkowane są przez wiele firm i w licznych postaciach , jak kapsułki, krople, granulki, listki i smakach dostosowanych do wieku i upodobań. Mechanizm działania simetikonu polega na obniżeniu napięcia powierzchownego w bańkach gazu, a to prowadzi do ich zmniejszenia i łatwiejszego wydalania.

Co niezwykle ważne, zwłaszcza u dzieci, simetikon jest lekiem bezpiecznym, można go podawać długo i nawet w nieco większych dawkach niż zalecane w ulotkach (właśnie ze względu na  bezpieczeństwo).