Zdarza się, że normalnie funkcjonujące dziecko w pewnych sytuacjach przestaje się odzywać, podczas gdy w innych (zwykle w domu rodzinnym) jest gadatliwe, wręcz hałaśliwe. Czy jest to tylko kwestia nieśmiałości, czy też mamy tu do czynienia z czymś więcej?

Co to jest mutyzm i czy wynika on z nadmiernej nieśmiałości?

Mutyzm (nazwa pochodzi od słowa „mutus” - milczący, niemy) jest objawem zaburzenia mowy – jej braku lub ograniczenia przy jednoczesnym zachowaniu rozumienia mowy. Obserwuje się różny stopień przejawów mutyzmu; dziecko może nie mówić w ogóle lub rozmawia tylko z pewnymi ludźmi i w pewnych sytuacjach, w innych natomiast nie rozmawia. Często otoczenie tłumaczy milczenie dziecka nieśmiałością.

Nieśmiałość to odczuwanie dyskomfortu w kontakcie z innymi. Wiąże się z odczuwaniem lęku, zakłopotania w sytuacjach społecznych. Pojawiają się wówczas objawy fizjologiczne, takie jak przyśpieszone bicie serca, pocenie się, drżenie rąk, suchość w ustach.

Mutyzm wybiórczy (selektywny) to zaburzenie wieku dziecięcego, charakteryzujące się stałą niemożnością mówienia w wybranych sytuacjach społecznych (w których mówienie jest oczekiwane, np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach. Aby zdiagnozować mutyzm selektywny opisane zachowanie musi trwać co najmniej miesiąc, a zaburzenia nie da się wyjaśnić brakiem znajomości języka mówionego. Wykluczone muszą zostać również poważne trudności w wymowie, jąkanie, autyzm, opóźnienie umysłowe, uszkodzenie ośrodków mowy oraz zaburzenia słuchu.

Nieśmiałość nie zakłóca codziennego funkcjonowania. Dzieci nieśmiałe choć są małomówne, to jednak mówią. Niektóre z nich godzą się z tym, że takie właśnie są. Natomiast mutyzm w znaczący sposób zaburza normalne funkcjonowanie. Dzieci takie nie zgłaszają swoich potrzeb (w tym fizjologicznych), mają trudności w szkole, w relacjach rówieśniczych itp.

W mutyzmie zachowane jest rozumienie. Dziecko może też udzielać pisemnych odpowiedzi albo wykorzystywać komunikację niewerbalną (np. gest potakiwania lub zaprzeczania, gestykulacja, wyraz twarzy, oczu). Dziecko z mutyzmem selektywnym często zachowuje dystans w stosunku do otoczenia, reagując ucieczką lub wybuchami płaczu na próby nawiązania z nim kontaktu.

Nieśmiałość ma związek z charakterem, temperamentem. Ludzie nieśmiali są małomówni wszędzie. Gdy chodzi o mutyzm wybiórczy, to takie dziecko w domu nie jest dzieckiem nieśmiałym. Poza szkołą, na zajęciach dodatkowych, też może nie być nieśmiałe! Dzieci z mutyzmem chcą mówić lecz nie mogą. Natomiast dzieci nieśmiałe świadomie obawiają się odezwać z uwagi na wstyd.

Mutyzm wybiórczy – przyczyny

Przyczyny mutyzmu wybiórczego są natury wyłącznie psychologicznej. Jest to zaburzenie lękowe o podłożu genetycznym. Dziecko rodzi się z predyspozycjami do mutyzmu, a sytuacja stresowa ujawnia objaw. Taką sytuacją stresową jest często pójście dziecka do przedszkola. Dotknięte tym zaburzeniem dziecko nie mówi, kiedy czuje się niepewnie, a mówi w sytuacjach, w których czuje się bezpiecznie.

Częstość występowania

• objawy mutyzmu pojawiają się zwykle przed ukończeniem piątego roku życia.
• częstotliwość zaburzeń to (według Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry z 2002 roku) siedmioro dzieci na tysiąc – dwa razy częściej niż autyzm.
• mutyzm dotyczy prawie trzykrotnie częściej dziewczynek niż chłopców (proporcja liczby dziewczynek do liczby chłopców wynosi 2,6 do 1).

Szybka diagnoza – wczesna terapia

Mutyzm wybiórczy sam nie mija! Wskazana jest wczesna specjalistyczna terapia, gdyż zachowania lękowe u dziecka utrwalają się z wiekiem (im starsze dziecko, tym trudniej leczyć mutyzm wybiórczy).

Celem terapii jest pomoc dziecku w radzeniu sobie z emocjami (głównie lękiem), rozwijanie samodzielności, budowanie poczucia własnej wartości i pewności siebie. Gdy lęk dziecka ulega obniżeniu, jest ono gotowe stopniowo rozwijać komunikację. Jeśli dziecko nie otrzyma pomocy terapeutycznej mutyzm może zakorzenić się. Dorosły z „nie leczonym” mutyzmem może mieć duże problemy z radzeniem sobie w normalnym życiu, w związkach, w pracy. Nierzadko pojawia się depresja i inne wtórne efekty mutyzmu. Stąd bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie problemu i skuteczna pomoc.

Opracowała: Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka